„Historia obrazkowa, czyli w zasadzie komiks...”

Album Komiks w PRL, PRL w komiksie jest publikacją przeznaczoną dla osób zainteresowanych historiami obrazkowymi tworzonymi w Polsce w latach 1945-1989. Niewątpliwą zaletą tej książki są unikatowe reprodukcje prasowych pasków komiksowych z lat 40. i 50. XX w. dostępnych dla „archeologów” w czytelniach czasopism różnych bibliotek.

Wystawa Komiks w PRL, PRL w komiksie, pokazywana pierwotnie w listopadzie i grudniu 2010 roku rzeszowskim oddziale IPN-u, następnie goszcząca na festiwalach komiksowych w Gdańsku i w Warszawie, stanowiła ciekawy zbiór oryginalnych plansz komiksowych, matryc drukarskich oraz gadżetów związanych z „kolorowymi zeszytami” ze zbiorów prywatnych i bibliotek.

Książka, która ukazała się w grudniu 2011 roku, nosi taki sam tytuł, jak wspomniana powyżej ekspozycja. Dlatego należy uznać ją za katalog powystawowy, w którym zamieszczono głównie plansze i okładki komiksów oraz prasowych seriali obrazkowych powstałych w czasach PRL-u. Zostały one posegregowane i opatrzone krótkim komentarzem przez Marcina Krzanickiego. W tekście wprowadzającym do tomu, zatytułowanym „Dlaczego i po co?”, wyjaśnia on ideę omawianej publikacji. Pisze, że powstanie ekspozycji i albumu motywowane było potrzebą pokazania tego, jak tło społeczne i historyczne wpływało na powstające w ówczesnym ustroju politycznym komiksy. Pokazuje także, jaką rolę odgrywało medium w komunikacji władzy ze społeczeństwem oraz jak niepokorni bywali nieraz twórcy.

Autor wyraźnie zaznaczył, że mamy do czynienia z albumem, a nie z publikacją pretendującą do bycia studium naukowym. Stąd wyrywkowość i lakoniczność wywodu każdego z tekstów otwierających nowy rozdział, poprzedzających prezentację plansz i okładek. Stąd sentencjonalność oparta na powszechnej wiedzy, czy też raczej powszechnym przeświadczeniu, operująca zlepkami zwrotów uzusowych, ogólnie znanymi kalkami, np.: „System władzy totalitarnej potrzebuje wewnętrznego lub zewnętrznego wroga, którego obecność z jednej strony tłumaczyłaby potrzebę istnienia rozbudowanego aparatu kontroli, z drugiej zaś – jest on idealnym kozłem ofiarnym w jakichkolwiek niepowodzeń reżimu”, „Propaganda Polski Ludowej miała zwyczaj używania w swoich działaniach kontrastu opartego na ukazaniu z jednej strony socjalizmu i jego osiągnięć, z drugiej zaś – jak najgorszego oblicza kapitalizmu, utożsamianego zwykle ze Stanami Zjednoczonymi” lub „Wbrew pozorom reklama w PRL-u miała się całkiem dobrze, a nawet w pewnym sensie lepiej niż współcześnie – mogła bowiem swobodnie funkcjonować sama dla siebie, bez konieczności kreowania popytu, który w obliczu permanentnych niedoborów zawsze wyprzedzał podaż”. Każda z ilustracji, a jest ich w tym albumie rzeczywiście bardzo dużo, opatrzona została glosą. Stanowi ona zwykle komentarz przybliżający tło powstania komisu, streszcza fabułę bądź zawiera jakąś ciekawostkę lub anegdotę.

Czy książka Komiks w PRL, PRL w komiksie, jest atrakcyjnym albumem? W mojej opinii – nie. Duży format (210 x 270 mm) oraz kredowy papier, na którym tom został wydrukowany, przemawiają na jego korzyść, natomiast na niekorzyść – miękka okładka „ozdobiona” szkaradną ilustracją. Niewielka objętość tekstu i duża liczba ilustracji to ewidentne plusy. Dobrana mogła zostać inna, bardziej przyjazna dla oka typografia. Dodatkowo w książce zastosowano cztery różne rozmiary czcionki, co rozprasza podczas czytania. Niestety część ilustracji zachodzi na siebie, a niektóre z nich są na tyle małe, że odczytanie tekstów w dymkach wymaga użycia lupy lub nie jest po prostu możliwe. Plusem jest próba przybliżenia czytelnikowi przez redakcję prasowych seriali obrazkowych z prasy i czasopism. Interesujące są także trzy ostatnie rozdziały albumu poświęcone odpowiednio: komiksom ukazującym się w drugim obiegu, komiksom undergroundowym oraz fanzinom. Szkoda, że zajmują tak mało miejsca.

Maciej Gierszewski

O albumach

Komiks w PRL, PRL w komiksie
tekst: Marcin Krzanicki
176 stron, format 210×270 mm
okładka i środek w kolorze
oprawa miękka
data wydania: grudzień 2011
wydawca: Instytut Pamięci Narodowej oddział w Rzeszowie
ISBN: 978-83-7629-299-1

Do nabycia

centrala.org.pl
gildia.pl
incal.com.pl

Sugerowany zapis bibliograficzny recenzji

Gierszewski, Maciej. „«Historia obrazkowa, czyli w zasadzie komiks…»”. Recenzje. Internetowy dodatek do „Zeszytów Komiksowych”. <http://www.zeszytykomiksowe.org/recenzja_prl>. 30 marca 2012.