Lęk i odraza w Berlinie

Alkoholizm, narkomania oraz inne nałogi to tematy powszednie szeroko rozumianej kultury. Siła skłaniająca człowieka do stoczenia się po równi pochyłej uzależnienia fascynuje czytelników od lat, co rusz dostarczając słodko-gorzkich emocji. Choć obserwacja tego tragicznego procesu jest zazwyczaj historią o słabości ludzkiej natury, w pewnych fabułach nie sposób nie spostrzec w nierównej walce człowieka z używkami groteskowego komizmu. Takich też doznań dostarcza nam lektura Pijaka Hansa Fallady i Jakoba Hinrichsa.

Za bazę całego przedsięwzięcia posłużyły życiorys oraz twórczość Hansa Fallady, w tym oparta na autobiograficznych wątkach powieść Pijak. Autor, zaliczany do czołowych pisarzy niemieckich dwudziestego wieku, w swych pracach opisywał prozę życia zwykłych ludzi, których losy nierzadko związane były z Berlinem. Bohaterowie jego książek toczyli zmagania z ponurą, niemiecką rzeczywistością, a także ludzkimi słabościami. Umieszczając w utworach własne doświadczenia, Fallada pochylał się nad wykluczonymi, wskazując ważne, często pomijane społeczne tematy. Problemy ekonomiczne, uzależnienia, depresja czy rozliczenie z nazizmem to jedne z wielu kwestii poruszanych w jego twórczości. Książka Pijak powstała w dramatycznych okolicznościach, gdy autor przebywał w nazistowskim areszcie karnym. Odbywając karę za oddanie strzałów z broni palnej w kierunku swojej byłej żony, potajemnie pisał opowieść o postępującej degradacji alkoholika. Główny bohater, Erwin Sommer, szanowany handlarz niszczony przez swój nałóg, w istocie jest alter ego samego twórcy, rozliczającego się z własnymi grzechami. W komiksie narysowanym przez Jakoba Hinrichsa przeplatają się losy Erwina Sommera i Hansa Fallady, układając się w głęboki i poruszający obraz bezwładnego upadku na samo dno uzależnienia.

Czytając Pijaka, można odnieść wrażenie, że ma się do czynienia z adaptacją literackiego oryginału, która podążyła w dość nieoczywistym kierunku. Zamiast odtwarzać dokładnie pierwowzór, zaczęła zgłębiać postać i twórczość Fallady. Hinrichs na stronach komiksu nawiązuje do różnych prac niemieckiego autora – w tym książki dla dzieci Bezczelny borsuk Fridolin czy prywatnych zapisków umieszczonych między więziennymi rękopisami oraz do młodzieńczych wspomnień pisarza. Hinrichs nie tylko tworzy głęboką i poruszającą mozaikę doświadczeń alkoholika, lecz stara się też uchwycić siłę, która kieruje człowieka ku kompletnemu zatraceniu. W efekcie otrzymujemy wielowymiarową opowieść o przeżywaniu życia podmywanego przez nieustannie napływające fale alkoholu.

Hans Fallada jako pełnoetatowy nałogowiec doświadczy szerokiego spektrum pijackiego żywota. Przenosząc pedantycznie swoje doświadczenia na postać Erwina Sommera, był do bólu szczery. Spadanie z kolejnych szczebli drabiny społecznej w Pijaku zostało ukazane jako przeżycie przerażająco realistyczne, nie pozostawiające ani krzty godności. Historia rozpoczyna się niewinnie – mężczyzna próbujący zachować w sekrecie przed małżonką trudną sytuację finansową ich firmy upija się, by zapomnieć o troskach dnia codziennego. Szalona eskapada rozpoczęta od wieczornego, lekkomyślnego nieumiarkowania, przeistacza się w drogę przez kompletne wyniszczenie fizyczne, psychiczne i, co najgorsze, moralne, a spektakularny finał ma w areszcie karnym. Szanowany przedsiębiorca na naszych oczach zmienia się w odrażającego żula, pozostającego w objęciach nałogu i bezwolnie dokonującego okropnych czynów. Dramat bohatera toczy się w scenerii nazistowskich Niemiec, gdzie za nieuleczalny alkoholizm można trafić do obozu koncentracyjnego. Możliwe, że ta perspektywa dyscyplinuje protagonistę do podjęcia wysiłków pisarskich w celi – tam energię uzależnienia przenosi na papier. Obsesyjnie pisząc, rekonstruuje swoje zmagania z rzeczywistością. Hinrichs, manipulując chronologią zdarzeń, połączył bohatera literackiego z jego twórcą, wypełniając nieoczywiste luki w powieści niemieckiego pisarza. Uzależnienie od alkoholu łączy się z narkomanią, pozwalając zrozumieć smutny koniec, który spotkał tak wybitną postać.

Specyficzny styl Jakoba Hinrichsa przykuwa uwagę, kojarząc się z dziełami najwybitniejszych awangardowych twórców. Wyjątkowa kreska – na pozór minimalistyczna, lecz również bliska kubizmowi, a nawet momentami płynnie przechodząca w surrealizm – doskonale wyraża toksyczne stany psychiki bohatera. Kadry kipią od jaskrawych kolorów i kanciastych figur łączących się w wielobarwne karykaturalne wizje – czy nie tak wygląda świat alkoholika będącego na wiecznym rauszu? Dzięki takim środkom wyrazu na własnej skórze możemy odczuć wizualne efekty kanonady niekontrolowanych halucynacji towarzyszących delirium. Kadry zaprojektowane niczym plakaty reklamujące profilaktykę antyalkoholową zamykają nas w pułapce uzależnienia, z której nie da się uciec.

Zarówno Fallada, jak i Hinrichs w swoich pracach pochylają się nad naturą uzależnień. Próbując zrozumieć siłę tłamszącą człowieka sprowadzonego na samo dno, z jego dramatu wydobyli gorzki, sytuacyjny komizm. Fallada i Sommer postępują irracjonalnie, często wręcz komicznie. W pogoni za upojeniem robią wszystko, by podtrzymać stan nietrzeźwości, a ich upadek jest tak beznadziejny, że wręcz zabawny. Sceny ucieczek z samochodów wiozących do szpitali, zalotów do plakatów reklamujących alkohol czy nawet sam incydent ze strzelaniem do żony, są obdarte z jakiejkolwiek godności, odsłaniając jedynie żałosne położenie uczestników tej życiowej farsy. Ostatecznie powieść graficzna bawi, zaś przedstawione zdarzenia bierzemy w silny nawias, nie mogąc pojąć, jak mogły się przydarzyć komukolwiek. Nawet same nazistowskie Niemcy wydają się żartem w obliczu skali upodlenia protagonisty.

Jakob Hinrichs, adaptując w oryginalny sposób powieść Fallady na język komiksu, uniknął pułapki wtórności, mechanicznego kopiowania. Wykorzystując atuty, jakie daje powieść graficzna, ukazał czytelnikom udrękę Sommera w nowym wymiarze. Niememu krzykowi alkoholika przelanemu na karty powieści nadał jaskrawych barw i kanciastych kształtów, nie popadając w banał ani pretensjonalność. Pijak ukazuje wyjątkową, zgoła inną od literackiej perspektywę, cenną dla wszystkich miłośników dobrej sztuki.

O albumie

Pijak
scenariusz: Hans Fallada, Jakob Hinrichs
rysunek: Jakob Hinrichs
tłumaczenie: Mirosław Hacia
160 stron, format 165 x 240 mm
oprawa twarda, druk kolorowy
data wydania: listopad 2018
wydawca: Non Stop Comics
ISBN-13: 9788381106337

Do nabycia

nonstopcomics.com
gildia.pl
incal.com.pl
centrumkomiksu.pl
komikslandia.pl
atomcomics.pl
czytam.pl
bonito.pl
legolas.pl

Sugerowany zapis bibliograficzny recenzji

Giedrys, Kamil „Lęk i odraza w Berlinie”. Recenzje. Internetowy dodatek do „Zeszytów Komiksowych”. <https://zeszytykomiksowe.org/recenzje/kamil-giedrys-lek-i-odraza-w-berlinie/>. 30 września 2019.