Ilustrowane kompendium relacji amerykańsko-arabskich (i jeszcze kilku innych)

W momencie, kiedy piszę tę recenzję, trwa kryzys dyplomatyczny na Bliskim Wschodzie, polegający na izolacji Kataru przez państwa regionu. Wydarzenie to idealnie oddaje specyfikę bliskowschodniej polityki ujętej w dwóch pierwszych tomach Najlepszych wrogów. Dzisiaj Bliski Wschód w powszechnej świadomości kojarzy się z terroryzmem, ale w swoim dziele Jean-Pierre Filiu i David B. pokazują nieco inne oblicze tej części świata. Przede wszystkim według nich to arena ścierania się ambicji kolejnych potęg: najpierw kolonialnych, a później zimnowojennych. W konfliktach tych stałym graczem zawsze pozostawały Stany Zjednoczone – państwo, które jak żadne inne odcisnęło swoje piętno na ziemiach leżących na styku trzech kontynentów.

Podłoże aktualnej izolacji Kataru jest znacznie głębsze, niż chciałby to widzieć przeciętny mieszkaniec Zachodu. Pod przykrywką walki z ISIS swoje interesy próbują rozgrywać przede wszystkim dwie potęgi regionu: Egipt i Arabia Saudyjska. Obecna sytuacja stanowi doskonały materiał na kolejny rozdział Najlepszych wrogów. Mało tego – jest ona modelowym przykładem ciągłości wydarzeń w regionie i roli, jaką pełnią w niej amerykańskie interesy. Katar to państwo z najbogatszym społeczeństwem na świecie, jeden z największych eksporterów ropy naftowej i gazu ziemnego, a przy tym kraj, na którym ciążą oskarżenia o wspieranie terroryzmu oraz sprzyjanie Iranowi – trzeciej wielkiej potędze Bliskiego Wschodu, której zdecydowanie daleko do zajęcia pozycji sojusznika USA. Przede wszystkim jednak Katar to małe księstwo, którego rosnąca niezależność jest w niesmak Arabii Saudyjskiej, najstarszemu i największemu arabskiemu sojusznikowi Stanów Zjednoczonych. Bogatsi o tę wiedzę możemy inaczej spojrzeć na najświeższe informacje napływające z regionu. I chociaż próżno szukać wzmianek o Katarze w komiksie Filiu i Davida B., to uświadamia on nam panujący układ sił, jednocześnie sugerując krytyczne podejście do najprostszych, a zarazem najwygodniejszych osądów bliskowschodnich wydarzeń.

Autorzy przedstawiają przekrojową historię Bliskiego Wschodu w atrakcyjnej formie: w tomie pierwszym od roku 1783 do 1953, a w drugim od 1953 do 1984. Pierwsza część – przez wzgląd na większy zakres czasowy – musiała oczywiście być potraktowana bardziej skrótowo, niemniej kiedy akcja wkracza w okres Zimnej Wojny, otrzymujemy wzorcowe kalendarium kolejnych istotnych epizodów, których zwieńczenie stanowi obalenie rządu Mohammada Mosaddegha. W tym albumie pojawiają się dwie kluczowe potęgi regionu: Arabia Saudyjska i Iran. W kolejnym dołącza do nich Egipt. Autorzy sprawnie przechodzą od jednych wydarzeń do drugich, dając nam pełen obraz rozkładu sił na Bliskim Wschodzie oraz roli odgrywanej przez poszczególnych aktorów sceny politycznej. Dostateczną uwagę poświęcają Izraelowi – ranie jątrzącej się na żywym organizmie regionu, państwie, które wyrastając na największego sojusznika Amerykanów, na zawsze zdefiniowało stosunek ludności arabskiej do Stanów Zjednoczonych.

Formuła, jaką autorzy przyjęli do prezentacji swojej opowieści, nie każdego przekona, a komiksowy charakter Najlepszych wrogów można dosyć łatwo podważyć. W przeważającej części jest to bowiem zwarty tekst, który umieszczono w kadrach zapełnionych ilustracjami. Z typowym opowiadaniem obrazem mamy do czynienia tylko w prologu, którego akcja rozgrywa się w mitologicznej starożytności. Niemniej pozostała część opowieści Filiu nie miałaby tej siły wyrazu, gdyby nie grafiki Davida B. Rysunki tak naprawdę opowiadają tutaj historię, a nie ilustrują tekst. Raz, że czasami postacie wypowiadają jakieś kwestie, dwa, że charakterystyczny styl tego rysownika nie tylko daje nam wyobrażenie konkretnych wypadków, ale także nasuwa jednocześnie ich interpretację. Kreska Davida B. jest skrótowa i zarazem symboliczna, przez co nie tyle wiernie oddaje wydarzenia, co pomaga czytelnikom je lepiej zrozumieć. Mało tego – wybrane fakty zdecydowanie łatwiej zapamiętać i umiejscowić w konkretnym kontekście, jeśli w naszej pamięci zostaną skojarzone z wyrazistym kadrem. Słynny rysownik skutecznie udowadnia, że wcale nie trzeba być mistrzem realistycznego stylu, tudzież ekspertem od broni i umundurowania, aby parać się komiksem historycznym. David B. po prostu czuje tło społeczne i polityczne wielkiej historii, którą przedstawia, a jego symboliczne ilustracje mówią więcej niż nawet najbardziej nasycona detalami panorama. Na detale zresztą nie ma tutaj miejsca…

Najlepsi wrogowie są bowiem ilustrowanym kompendium, czy może lepiej byłoby napisać: brykiem z historii Bliskiego Wschodu. Dla laika mogą stanowić wystarczające źródło wiedzy, zaś dla kogoś o większej potrzebie poznawczej – doskonałe wprowadzenie do tematu. Najważniejsze, że omawiane dzieło czyta się doskonale, z zapartym tchem śledząc wydarzenia, które na zawsze odcisnęły piętno nie tylko na historii regionu, ale całego współczesnego świata. I chociaż można podnieść zarzut, iż gdyby nie rysunki, to właściwie mielibyśmy do czynienia z wyimkami z Wikipedii, nie jest on trafiony. Tekst Filiu jest bowiem w pełni autorski. Francuski historyk dokonał selekcji faktów i odpowiednio rozłożył akcenty, tworząc dzieło, które zarówno oddało specyfikę bliskowschodniej historii, jak i w pełni wykorzystało w tym celu talent Davida B.

Dla czytelnika komiksów Najlepsi wrogowie mogą stanowić zarówno wstęp do dzieł Marjane Satrapi, Zeiny Abirached czy Joego Sacco, jak i ich uzupełnienie, a dla wszystkich pozostałych – atrakcyjną lekturę dotyczącą historii relacji pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Bliskim Wschodem. Jednym i drugim praca Jean-Pierre’a Filiu i Davida B. pomoże lepiej zrozumieć to, co działo się i dzieje nadal w tym zakątku świata.

O albumie – Tom 1.

Najlepsi wrogowie. Historia relacji pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Bliskim Wschodem. Część pierwsza: 1783-1853
scenariusz: Jean-Pierre Filiu
rysunek: David B.
120 stron, format 175 x 225 mm
oprawa miękka, druk czarno-biały
data wydania: październik 2013
wydawca: Kultura Gniewu
ISBN-13: 9788360915875

Do nabycia – Tom 1.

kultura.com.pl
gildia.pl
incal.com.pl
centrumkomiksu.pl
albertus.pl
czytam.pl
nieprzeczytane.pl
bonito.pl

O albumie – Tom 2.

Najlepsi wrogowie. Historia relacji pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Bliskim Wschodem. Część druga: 1953-1984
scenariusz: David B., Jean-Pierre Filiu
rysunek: David B.
104 strony, format 175 x 225 mm
oprawa miękka, druk czarno-biały
data wydania: październik 2016
wydawca: Kultura Gniewu
ISBN-13: 9788364858451

Do nabycia – Tom 2.

kultura.com.pl
gildia.pl
incal.com.pl
centrumkomiksu.pl
albertus.pl
czytam.pl
nieprzeczytane.pl
bonito.pl

Sugerowany zapis bibliograficzny recenzji

Panic, Paweł „Ilustrowane kompendium relacji amerykańsko-arabskich (i jeszcze kilku innych)”.Recenzje. Internetowy dodatek do „Zeszytów Komiksowych”. <http://www.zeszytykomiksowe.org/recenzja_najlepsi_wrogowie>. 19 listopada 2017.