Zbiór zadań z wyobraźni i archeologii

Komiksowa specgrupa Maszin jest pełna pomysłów i przygotowuje wiele niespodzianek. Rysownicy z nią związani zawsze mają w zanadrzu element zaskoczenia. Nie dość, że na wspólnym blogu eksplorują marginesy komiksu, a na wystawach efekty swojej pracy prezentują w galarecie, to jeszcze okazuje się, że czwórka z nich stworzyła niebanalny album na zamówienie publiczne, album darmowy i urokliwie pstrokaty.

Na myśl o takiej publikacji niejeden czytelnik chwyciłby się za głowę. Zrobiłby to dlatego, że powracające w kulturze mity o komiksie najczęściej pojawiają się w kontekście dyskusji o albumach powstających na zlecenie instytucji państwowych. Wówczas to jak spod ziemi wyskakują banały typu „komiksy są dla dzieci”. Potem następuje debata o tym, jak miałkie i propagandowe treści owe publikacje zawierają oraz jak niski poziom artystyczny prezentują.

Albumy wykonywane na zamówienia publiczne powstają często w pośpiechu i budzą w czytelnikach pewną dozę nieufności. Nie zawsze jest ona jednak uzasadniona. Na polskim rynku komiksowym nie brakuje tytułów stanowiących dowód, że tego typu publikacja może być ciekawa i nieszablonowa. Do takich z pewnością należy komiks twórców związanych z grupą Maszin pt. Tu powstała Polska. Przewodnik dla dzieci, który wydany został przez Muzeum Archeologiczne w Poznaniu.

Publikacja składa się z czterech części. Wszystkie historie narysował i pokolorował Daniel Gutowski, natomiast scenariusze rozdzielono pomiędzy czworo autorów i autorek. Oprócz pracy samodzielnej wyżej wymienionego twórcy można w albumie znaleźć opowiastki napisane przez Michała Rzecznika, Mikołaja Tkacza i Renatę Gąsiorowską. Efekt końcowy to estetyczny, kolorowy i uroczo, lecz nie przesadnie, pstrokaty album.

Rysunki są przeważnie proste, choć gdzieniegdzie zawierają wyraziste detale. Kreska Gutowskiego jest przyjemna, syntetyczna i umiejętnie różnicowana pod względem grubości. Kolory najczęściej kładzione są płasko, a ich gama jest w komiksie dosyć szeroka. Mimo to, warstwa kolorystyczna jest zakomponowana ciekawie, bez niepotrzebnych zgrzytów.

Również pod względem scenariuszy i kadrowania Maszinowcom nie zabrakło wyczucia i pomysłowości. Chociaż styl, jaki członkowie grupy prezentują w komiksowym przewodniku, jest bardziej stonowany, przystępny niż zazwyczaj, to nadal widać w nim pewną dozę eksperymentu, a także inteligentnego humoru. Tu i ówdzie pojawia się też nutka naiwności zaczerpnięta z prymitywizmu, ale przede wszystkim album ten w zabawny sposób przemawia do wyobraźni.

Otwierająca przewodnik historyjka, w całości wykonana przez Gutowskiego, w lekkim tonie traktuje o ludowych wierzeniach, pokazując, że w praktyce można je interpretować bardzo różnie. Zaraz po niej w albumie pojawia się krótka forma narysowana do scenariusza Mikołaja Tkacza, który opowiada o przedmiotach z duszą, dosyć przewrotnie stosując to określenie. Ukazywane przez niego obiekty są nie tylko wykonane ręcznie, ale także charakteryzują się pewną podmiotowością.

Następna historia, 17 prac Niegłosa, to efekt kulturowej archeologii podjętej przez Michała „Mazola” Rzecznika. Scenarzysta sięgnął w niej po nazwy zawodów, które obecnie brzmią obco i anachronicznie, i w zabawny sposób przybliżył je współczesnemu odbiorcy. Każda profesja zilustrowana została na osobnej planszy za pomocą interesujących zabiegów formalnych. Przewodnik zamyka opowiastka, która na tle poprzedników wypada odrobinę słabiej. Powstała ona do scenariusza Renaty Gąsiorowskiej, a traktuje o rekonstruowaniu, a w zasadzie konstruowaniu pamięci oraz wyobrażeń o przeszłości, wiążących się z nią znaleziskach i przedmiotach. W pewnym sensie ten krótki komiks wydaje się być jednak trafnym podsumowaniem albumu, wpisującym go w kontekst muzeum.

Wiele faktów przemawia za tym, że album Tu powstała Polska jest skierowany do młodego czytelnika. Podtytuł tej atrakcyjnie wykonanej publikacji, Przewodnik dla dzieci, brzmi naprawdę dumnie i jest jak najbardziej na miejscu. Warto zaznaczyć, właśnie przez wzgląd na tę docelową grupę odbiorców, że autorzy nie przekazują w komiksie suchych danych, ale sugerując pewne zjawiska i podrzucając gdzieniegdzie interesujące tropy, pobudzają ciekawość czytelnika oraz zachęcają go do własnych poszukiwań.

Album Maszinowców nie jest więc dla dzieci tylko z nazwy, inaczej niż „dada” w sztuce dwudziestego wieku. Nie znaczy to jednak, że młody odbiorca może mieć na niego wyłączność.Tu powstała Polska bowiem to taki krotochwilny zbiór zadań z wyobraźni i archeologii pamięci, który i dla dorosłego czytelnika może być przyjemną lekturą.

Magdalena Rucińska

O albumie

Tu powstała Polska. Przewodnik dla dzieci
scenariusz: Daniel Gutowski, Mikołaj Tkacz, Michał Rzecznik, Renata Gąsiorowska
ilustracje: Daniel Gutowski
67 stron, format ok. 215 x 210 mm
okładka i środek w kolorze
oprawa miękka
data wydania: 2011
wydawca: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu

Sugerowany zapis bibliograficzny recenzji

Rucińska, Magdalena. „Zbiór zadań z wyobraźni i archeologii”. Recenzje. Internetowy dodatek do „Zeszytów Komiksowych”. <http://www.zeszytykomiksowe.org/recenzja_tupowstala>. 7 czerwca 2012.