Zeszyty Komiksowe | numer 30Folklor w komiksiewrzesień 2020

Drodzy Czytelnicy,

Oto numer poświęcony wszelkim przejawom folkloru w komiksie. Dlaczego właśnie folkloru? Relacja kultury ludowej z historiami obrazkowymi ma długą historię – folkloryści wskazują na ich niebagatelne powiązania. Swego czasu w Stanach Zjednoczonych komiks uznano nawet za narodową sztukę ludową. Warto podkreślić, że komiks jest medium, które można analizować przez pryzmat przekazywanych treści folklorystycznych, ale również szerzej – stanowi on bowiem ważny element kultury popularnej.

Zarówno w artykułach, jak i w nadesłanych (licznie, jak chyba jeszcze nigdy) komiksach odnaleźć można różne nawiązania i opisy przetworzeń folkloru. Numer ten zdominowały legendy miejskie – gatunek wciąż nieujęty jednoznacznie badawczo, niemniej święcący triumfy w kulturze współczesnej, szczególnie tej internetowej. Każdy choć raz słyszał opowieści o kradzieży nerek, pytonie nadwiślańskim lub o czarnej wołdze. Czy jednak ktoś zna opowieść o tajemniczym czeskim kuzynie Spring Heeled Jacka, Péráku?

Poszukując elementów ludowych, przewertujemy wspólnie Kajka i Kokosza oraz Hildę i albumy Kaerela. Prześledzimy też rozwój badań o komiksie w polskiej folklorystyce. Są tu ponadto wywiady – z Unką Odyą o pracy nad Bromem i źródłach inspiracji, Igorem Górewiczem o jego fascynacji słowiańszczyzną i pracą nad komiksem oraz rozmowa, w której Daniel Gizicki, Igor Jarek, Tomasz Kontny, Matylda Sęk-Iwanek, Marek Turek i Katarzyna Witerscheim (autorka okładki numeru) dyskutują o folklorze śląskim. A co poza tym? Z tekstów spoza tematu przewodniego publikujemy rozważania Michała Czajkowskiego o komiksie paragrafowym, a także liczne recenzje.

Zapraszamy do lektury

Izabela Kotlarska oraz redakcja

Spis treści

Okładka: Projekt graficzny: Dennis Wojda Okładka: Katarzyna Witerscheim
Temat numeru: Folklor w komiksie

Folklor w komiksie

Komiks:
Folklor
Michał Traczyk (sc.) i Tomasz Niewiadomski (rys.)

O rozważaniach folklorystów nad komiksem w artykułach publikowanych na łamach „Literatury Ludowej”
Izabela Kotlarska
Folkloryści z zainteresowaniem przyglądają się rozwojowi popularności historii rysunkowych w Polsce. Komiks swoje związki z ludowością przejawia na różnych płaszczyznach. przykładowo może być stworzony na podstawie bajki ludowej czy legendy miejskiej. Zdarza się również, że w swoich narracjach zawiera elementy dawnych wierzeń lub genetycznie bywa połączony z innymi gatunkami twórczości. Wreszcie – jego treść będzie wypełniać wyobraźnię rzesz wiernych czytelników, co również dla folklorystów jest zjawiskiem interesującym. […]

Komiks:
Tożsamość
Edyta Bystroń (sc. i rys.)

„Dziwne! Zaskakujące! Niesamowite!” Legendy miejskie w formie komiksowej
Mateusz Napiórkowski
Legendy miejskie (ang. urban legends), należące do bogatego i zróżnicowanego folkloru współczesnego, komentują i interpretują rzeczywistość, kładąc nacisk na zdarzenia niecodzienne. Pomimo iż kojarzymy je w dużej mierze z nowoczesnym, zurbanizowanym światem, to wykazują one pewne podobieństwa do dawnych przekazów folkloru tradycyjnego. Okazuje się bowiem, że niektóre z poruszanych w legendach tematów charakteryzują się wielowiekową tradycją (między innymi opowiadania o letargu i ludziach pochowanych żywcem). Choć wątki tego typu krążą w obiegu ustnym już od setek lat, to niełatwo wskazać moment, w którym stały się one częścią legend miejskich. […]
Ilustracje:
A.A. Turkiewicz

Komiks:
Pole Strachu
Dominik Szcześniak (sc.) i Marcin Rustecki (rys.)

Pérák – pierwszy czeski superbohater?
Petr Janeček; tłumaczenie Paweł Adamiak
Pérák jest postacią ze słynnej czeskiej, miejskiej legendy, fikcyjnym fantomem drugiej wojny światowej, znanym z ustnych podań, skaczącym nocą po dachach Pragi ze stalowymi sprężynami przymocowanymi do nóg i rzekomo walczącym z nazistami i ich sprzymierzeńcami. Jednak w czasie wojny Pérák był o wiele częściej odbierany negatywnie – jako postrach młodych dziewcząt wracających z nocnych zmian, samotnych wieczornych przechodniów i czasami przedstawicieli prawa. […]

Komiks:
Czarcie skrzypce
Klaudiusz Stochmal (sc.) i Magdalena Łysak (rys.)

Folklor przerysowany… Wątki wierzeniowe w serii Kajko i Kokosz Janusza Christy
Robert Piotrowski
Artykuł ten poświęcony jest adaptacjom autorskim wybranych motywów wierzeniowych oraz demonologicznych pojawiających się w komiksach o przygodach Kajka i Kokosza. Główne problemy poruszone w niniejszym artykule dotyczą postaci, miejsca i czasu w komiksach o dzielnych wojach z Mirmiłowa. […]

Komiks:
Południca
Katarzyna Poterek (sc. i rys.)

Swego nie znacie
Z Igorem D. Górewiczem rozmawiał Krzysztof Lichtblau
KL: Sięgniemy do korzeni. W którym momencie rozpoczęła się twoja fascynacja słowiańszczyzną?
IDG: Na to pytanie odpowiadałem wiele razy, ale na szczęście nie gubię się w zeznaniach i zawsze jest podobnie. Odpowiedź krótka brzmi: nie wiem. Długa zaś opowiada o nasiąkaniu archetypami, o figurce słowiańskiego woja, którą przywiózł ojciec, a która stała nad radiem i była jakoś magiczna dla mnie. O tym, że najpierw była mitologia grecka – dziś wiem, że zwyczajnie nie było literatury o mitologii Słowian, która mogła konkurować z Parandowskim. O rosnącej fascynacji wojownikami jako takimi, o Conanie, Domanie, muzyce metalowej z jej mieczami i toporami. Wszystko to legło u podstaw mojej życiowej przygody ze Słowiańszczyzną. […]

Komiks:
* * *
Martyna Bolanowska (sc. i rys.)

Między codziennością a egzotyką. We cieniu gruby (w cieniu kopalni)
Ło ślunskim folklorze downij a terozki, ło tworzyniu a łodwarzaniu świata łosprawiajom: Matylda Sęk-Iwanek z Danielem Gizickim, Igorem Jarkiem, Tomaszem Kontnym, Markiem Turkiem i Katarzyną Witerscheim
MSI: Kasiu, przygotowałaś okładkę dla tego numeru „Zeszytów Komiksowych”. Jesteś artystką komiksową, w której twórczości wątków folklorystycznych, nie tylko śląskich, można odnaleźć bardzo dużo. czerpiesz dużo z folkloru i chyba jest dla ciebie sporą inspiracją?
KW: Tak, bardzo lubię takie rzeczy i inspiracje, acz kiedyś zagadnienia słowiańskości nie interesowały mnie tak bardzo. Zaczęło się od tego, że musiałam wymyślić koncepcję mojej licencjackiej pracy dyplomowej na grafice. Wtedy pomyślałam, że chcę zrobić komiks i musiałam znaleźć taki temat, który sprawdzi się w komiksie ośmiostronicowym, a jednocześnie będzie interesujący. Zdecydowałam się na tematykę fantastyczną i zaczęłam zagłębiać się w tematy mitologii. […]

Komiks:
Trochę inna Syrenka warszawska.
Zuzanna Lewandowska (sc. i rys.)

Mam niedosyt komiksów
Z Unką Odyą rozmawiała Dominika Gracz
DG:Brom chyba trochę namieszał w twoim życiu – wnioskuję, patrząc na liczne, głównie pochlebne recenzje, gorące dyskusje i oczywiście łódzką nagrodę dla komiksu roku. Spodziewałaś się takiego odbioru? Jak oceniasz z perspektywy czasu tamten moment tuż po wydaniu pierwszego tomu?
UO: Wbrew pozorom niewiele się u mnie zmieniło. Ta historia była ze mną ponad dziesięć lat. Zanim ją wydałam, siedziałam w domu i rysowałam, i po jej wydaniu nic się nie zmieniło – nadal nigdzie nie wychodzę, tylko rysuję. Nie dałam sobie nawet czasu na jakieś przeprocesowanie tych emocji związanych z wygraną, zaraz po powrocie z Łodzi wróciłam do rysowania drugiego tomu. […]

Komiks:
Strzeż się wiedźm
Weronika Dobrowolska (sc. i rys.)

Dzieciaki kontra stwory
Joanna Roszak
Gdy byłam dzieckiem, folklor kojarzył mi się przede wszystkim z zespołem ludowym pieśni i tańca, w którym występował kiedyś mój tata. Wielokrotnie próbował namówić mnie na zapisanie się do grupy, jednak w swojej wielkomiejskiej, dziecięcej mądrości uważałam to za „obciachowe”. Być może byłabym bardziej zainteresowana ludowością, gdyby folklor częściej przyjmował tak atrakcyjną formę, w jakiej występuje obecnie w komiksach skierowanych do młodszych czytelników. Autorzy inspirują się dawnymi podaniami i garściami czerpią z zawartych w nich motywów. Trudno się temu dziwić, wszak legendy pełne są niesamowitych potworów i magicznych istot, których dość ograniczone opisy często pozostawiają twórcom pole do artystycznej interpretacji. […]

Komiks:
Wendigo
A.A. Turkiewicz (sc. i rys.)

Teoria komiksu

Czytać wciąż na nowo. Dookreślenie jako narzędzie konstruowania narracji w komiksie paragrafowym
Michał Czajkowski
Komiks nie istnieje, dopóki ktoś go nie przeczyta, jako że świat przedstawiony w utworze ożywa dopiero za sprawą samego aktu zrozumienia i nadania sensu całej historii zawartej w kadrach. To, co autor/autorka próbuje przekazać za pośrednictwem fabuły, stanowi jedynie połowę sukcesu – konieczne jest odtworzenie jej przez czytelnika/czytelniczkę w wyobraźni jako jednolitego ciągu wydarzeń, naśladującego to, w jaki sposób doświadczamy rzeczywistości na co dzień, oparty na ciągłości. Kwestia nadawania opowieści ostatecznego kształtu wspólnym wysiłkiem nadawcy i odbiorcy ma w przypadku komiksu szczególne znaczenie. […]

Komiks:
Folklor polski
Piotr Burzyński (sc. i rys.)

Recenzje

Komiks. Historia komiksu polskiego
Évariste Blanchet, tłumaczenie Wojciech Birek
Recenzja książki Wojciecha Birka, Piotra Machłajewskiego, Adama Ruska i Jerzego Szyłaka pt. Histoire de la bande dessinée polonaise
Każdy miłośnik komiksów zdaje sobie sprawę, że współcześni twórcy należą do wielu narodowości, częściowo dzięki rozkwitowi technologii, który sprzyja wymianie i zwiększa możliwości odkryć i inspiracji. Nie wszyscy natomiast wiedzą – co twórca SoBD Renaud Chavanne przywołuje w przedmowie do omawianej książki – że obecność komiksu na wielu terytoriach sięga czasów znacznie wcześniejszych niż XXI wiek. […]

O komiksie polskim po francusku
Joanna Mielech
Recenzja książki Wojciecha Birka, Piotra Machłajewskiego, Adama Ruska i Jerzego Szyłaka pt. Histoire de la bande dessinée polonaise
W grudniu 2019 roku nakładem wydawnictwa PLG Editions ukazała się książka pt. Histoire de la bande dessinée polonaise. Pierwsza tego rodzaju pozycja w języku francuskim i prawdopodobnie pierwsza wydana w języku innym niż polski. Autorzy postawili sobie za cel przybliżenie czytelnikowi francuskiemu historii komiksu polskiego od jego prapoczątków aż do czasów współczesnych. […]

Komiks:
Kult milczenia
Krzysztof Otorowski (sc. i rys.)

Achtung!! Partizanen!! Czyli Cień, ponury, czarny i człowiek z Abwehrkommando w grodzie nad Silnicą
Adam Rusek
Recenzja książki Pawła Chmielewskiego pt. Nie tylko Yorgi. Historia świętokrzyskiego komiksu. Tom 2
Drugą część swej sagi o komiksie z kielecczyzny (recenzja tomu pierwszego ukazała się w „ZK” nr 29) Paweł Chmielewski rozpoczyna w roku 1949 – w pierwszym roku polskiego stalinizmu. Wtedy właśnie zaczęła się ukazywać w Kielcach lokalna gazeta partyjna „Słowo Ludu”. Nie były to czasy dobre dla kultury popularnej (zwłaszcza tej zza żelaznej kurtyny i rodzimej, na niej wzorowanej), w tym dla komiksu, który został ulubionym „chłopcem do bicia” propagandzistów wyklinających USA. Obrazkowe serie, w które wcześniej obfitowała prasa krajowa, znikały wówczas z jej łamów – nie tylko apelowały bowiem do najniższych gustów odbiorców, ale wykazywały również niepokojące podobieństwo (mimo iż nie używano w nich dymków) do potępianych historii zza Oceanu Atlantyckiego. […]

Początek drogi do słońca
Krzysztof Lichtblau
Recenzja komiksu Kamila Murzyna pt. Kręgi Magii. Cz. 1: Cienie na niebie
Początki Ultimate Comics na rynku nie były proste. Wydawnictwo rozpoczęło od publikacji amerykańskich komiksów, a od jakiegoś czasu postanowiło ruszyć z wydawaniem rodzimych tytułów. Po superbohaterskich seriach Biały Orzeł i Nieustraszony Szpak nadszedł czas na fantastykę. Cienie na niebie to pierwszy tom cyklu Kręgi Magii, który jest dziełem Kamila Murzyna. Co ciekawe, komiks powstał jakiś czas temu i był dostępny w wersji cyfrowej do pobrania na stronie autora. […]

Jakiej ukrytej Ameryki szuka Robert Black?
Przemysław Zawrotny
Recenzja komiksu Alana Moore’a i Jacena Burrowsa pt. Providence. T. 1-3
Dla Providence, inspirowanej prozą Howarda Philipsa Lovecrafta dwunastozeszytowej miniserii Alana Moore’a i Jacena Burrowsa, dobrym punktem odniesienia jest zbiór Mity Cthulhu argentyńczyka Alberta Breccii i Norberta Buscaglii (o tym tomie bardzo przekonująco pisał w poprzednim numerze „Zeszytów Komiksowych” Damian Kaja). Niewiele jest podobieństw między tymi komiksami. Podczas gdy drugi składa się z adaptacji poszczególnych opowiadań Lovecrafta, pierwszy zawiera spójną, długą historię będącą autorską kompilacją i przekształceniem wątków znanych z pierwowzorów literackich, a ponadto cała ta konstrukcja stanowi szerszy komentarz społeczny. […]

Zinowa biblioteczka vol. 1
Dominika Gracz
Recenzja komiksu Szymona Kaźmierczaka pt. Pingwin i inne opowieści
Nie miałam do tej pory styczności z żadnym komiksem Szymona Kaźmierczaka. Sprawia to chyba, że jestem idealną odbiorczynią pierwszego tomu Biblioteki Polskiego Komiksu Niezależnego, w którym zaprezentowano wybrane prace tego twórcy z ostatnich ośmiu lat. Powiem więcej, w żaden sposób nie byłam z Kaźmierczakiem zaznajomiona. Kompletnie więc nie wiedziałam, czego się spodziewać. I w sumie wychodzi na to, że nieważne, na co byłabym nastawiona, Pingwin i inne opowieści tego dostarcza. […]

W skrócie
Damian Kaja
Krótkie recenzje komiksów:
Poemat w obrazkach (sc. i rys. Dino Buzzati)
Niezwyciężony (sc. i rys. Rafał Mikołajczyk)
Zabić drozda (sc. i rys. Fred Fordham na podstawie powieści Harper Lee)

Zamów magazyn!
Numer 35 jest już dostępny

Kontakt / Redakcja

Zeszyty Komiksowe

ul. Geodetów 30
60-447 Poznań

Redaktor naczelny:
Michał Traczyk
Redaktorzy:
Dominika Gracz-Moskwa (zastępczyni redaktora naczelnego),
Krzysztof Lichtblau,
Założyciel i honorowy redaktor naczelny:
Michał Błażejczyk
Rada naukowa:
prof. dr hab. Jerzy Szyłak, dr hab. Paweł Sitkiewicz,
dr hab. Wojciech Birek, dr Adam Rusek
Dział recenzji:
Damian Kaja, Michał Czajkowski, Dominika Mucha
Korekta:
Martyna Pakuła
Wydawcy:
Fundacja Instytut Kultury Popularnej
i Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu
E-mail redakcji:
redakcja@zeszytykomiksowe.org
Numer ISSN: 1733-3008